Ons eerste project

Op een mooie voorjaarsdag liep ik stomtoevallig langs kinderdagverblijf (KDV) Mengelmoes in Emmen. Ik kreeg het gevoel dat daar iets gebeurde, maar kon de vinger er niet precies op leggen. Ik ben naar binnen gelopen en heb gevraagd hoe er wordt gedacht over een groenere buitenruimte met speelaanleidingen. Er werd inderdaad bij het KVD al druk nagedacht over een groen speelplein, maar ze wisten het nog geen handen en voeten te geven. Het bleek dat ik precies op het juiste moment binnen ben gestapt.

Na dit gesprek is Marjan Nijland ingeschakeld om het ontwerp te maken. Marjan tekent voor ons de tuinontwerpen. 

Na het goedkeuren van het ontwerp zijn wij begonnen met de eerste onderdelen van de aanleg. Om te beginnen hebben we de schommel verplaatst en een stapelmuur gemaakt. Waar mogelijk vroegen wij aan de kinderen of zij mee willen helpen. Vooral het helpen bij het metselen van een muur vonden de kinderen leuk. Ook het aangeven van stenen voor een klein stukje bestrating deden ze  enthousiast. De kinderen hebben veel plezier gehad met het inplanten. Zo hebben we vlieren geplant (bloemen voor pannenkoeken), lavendel voor de vlinders en bijen (van bloemen van deze  geurende plant kun je  thee te maken) en een stukje ingezaaid met éénjarig bloemenmengsel. Het is mooi te zien dat de kinderen er plezier in hebben. Hun enthousiasme motiveert iedere keer weer.

De zandbak bij Mengelmoes is vergroot en voorzien van een randafwerking van halve boomstammen. Bij de stapelmuur hebben wij een houten geraamte geplaatst waar klimplanten overheen groeien. Een wens van het KDV was om een kleine vuurplaats te hebben. De vuurplaats is onder het ‘afdak’ gemaakt.

Van Robinia-stammen maakten we vijf ‘stelten’. Aan de zijkanten van deze palen zijn klossen bevestigd waar de kinderen op kunnen staan, zo kunnen ze zich van klos naar klos verplaatsen.  Het water van het dak is op één plaats afgekoppeld. Het regenwater wordt opgeslagen in een regenton. De kinderen kunnen het water door middel van een kraantje in een beekloopje laten stromen. Dat beekloopje ligt tussen de stelten. De kinderen vinden het spannend om via de stelten het beekje over te steken. 

Als klap op de vuurpijl hebben wij een grote treurwilg geplant en daaromheen een verhoogde vlonder gemaakt waar de kinderen op kunnen zitten. Het idee is dat het op den duur in de zomer een koele schaduwplek is en meteen een mooie verstopplek als de takken tot op de grond groeien.

Komend jaar gaan we de moestuin aanpakken. Er was altijd al een moestuintje, maar het inzaaien en inplanten is er dit jaar niet van gekomen.

De buitenruimte wordt door ons stap voor stap ingericht. Het gedeelte dat nu klaar is, wordt gebruikt door oudere kinderen (7 jaar en ouder) en is ruig en uitdagend. Een ander gedeelte wordt door ons ingericht voor de baby’s en peuters en moet veilig zijn. Daar komt een lage heuvel begroeid met gras. Verder worden er een paar lage boomstammetjes rechtop ingegraven waar de kinderen zich aan vast kunnen houden en op kunnen zitten. Een derde gedeelte is voor de kinderen van vier tot en met 6 jaar. Daar wordt een buitenkeuken gemaakt en er worden bloeiende planten neergezet zodat de kinderen in aanraking komen met vlinders en bijen. We gaan op zoveel mogelijk plaatsen rondom het gebouw het water afkoppelen. De komende tijd zullen wij nog bezig zijn bij Mengelmoes.

Het spel verandert

Nu de speelomgeving is veranderd, zijn kinderen meer met elkaar bezig om gezamenlijk iets te bedenken en te bouwen. De snelheid van het spel ligt lager, er wordt minder gerend dan voorheen. De kinderen slepen meer met materialen en bouwen er mee. 

De motoriek van de kinderen wordt gestimuleerd doordat het terrein niet overal vlak is. Ook het slepen met takken zorgt voor een meer gevarieerd gebruik van de spieren.

Doordat de kinderen aandachtig bezig zijn, meer op hun omgeving letten is de kans op ongelukken klein.

Groen schoolplein

Op dit moment zijn wij in gesprek met een basisschool over het vergroenen van het schoolplein. Een leerkracht gaf een schrijnend voorbeeld van de armoede op het schoolplein. Tijdens de pauzes gaan de kinderen met enige regelmaat achter de leerkracht staan omdat dat zij dan de enige verstopplek is op het plein. 

Dan is het echt tijd om stappen te zetten, het schoolplein te veranderen en flink aan te pakken.

De schoolleiding wil het schoolplein vergroenen en een meer uitdagend terrein met hoogteverschillen. Ook boomstammen om op te balanceren is een wens. Er is gevraagd om bosjes aan te planten en om verstopplekken te creëren. 

Er is voldoende ruimte, vandaar dat er onder andere hazelaar (noten voor de kinderen en voor de dieren), krenteboompjes (bloei voor de insecten, bessen voor de vogels en de kinderen en een mooie herfstkleur) en sterke heesters zijn gepland en een bloemenweide.

Een wilgentipi of -tunnel is een mooie aanvulling op het terrein. Voor waterspel wordt gedacht aan een waterpomp, houten goten en een waterloopje.

Een wens is om ook een moestuintje aan te leggen. Hier kunnen de oudere kinderen hun eigen groentes telen. Educatief en lekker.

Dennis Meppelink

Het schoolplein van Daltonschool De Margriet in Rotterdam was 2002 een van de eerste groene schoolpleinen in stedelijk Nederland. In 2015 zijn er een aantal aanpassingen aan het slijtende plein gedaan. In september 2020 is het plein geheel op de schop gegaan. Nu ligt er een splinternieuw groen schoolplein 2.0. 

Pilotproject Groene en levendige schoolpleinen 2002

Groene, deels tuin- of parkachtige schoolpleinen hebben in Nederland een lange traditie, maar waren lange tijd de uitzondering en kwamen vooral voor in het landelijk gebied. Met de krapper wordende natuurlijke ruimte en de opkomende milieubeweging eind vorige eeuw groeide het bewustzijn van de waarde van een groene, duurzame leef- en leeromgeving ook voor kinderen, ook en vooral in de groter en dichter groeiende steden. Op initiatief van de Wijkmilieuwerkplaats Rotterdam Blijdorp is in 2001 een pilot voor de vergroening van twee schoolpleinen opgestart. Bij Daltonschool De Margriet was toen net een nieuwe directeur begonnen, een dame met lef en daadkracht, die het idee van een groen schoolplein opperde, omarmde en tegen veel weerstand in verdedigde.

Op het openbare schoolplein werd een informatiemiddag georganiseerd voor buurtbewoners en hun mening gevraagd. De meesten waren het met elkaar eens, dat alles wat je zou investeren in het plein verspilling van geld en tijd zou zijn. Het plein had een slechte naam, er was sprake van vandalisme, door de jeugd werd op het dak geskeelerd en door openstaande ramen geplast. Zo de verhalen… Vroeger was het plein een groene oase geweest met rozenperken en bankjes, maar de jeugd van tegenwoordig… De directeur geloofde echter in de positieve kracht van het gezamenlijke doen en wilde niet wachten op betere tijden. Samen met de Wijkmilieuwerkplaats is er een plan opgesteld voor een geleidelijke omvorming van het tegelplein onder een aantal grote bomen naar een gedeeltelijk groen, avontuurlijk schoolplein. Veel ouders steunden na een voorlichtingsavond en maquettebouwworkshops met de kinderen het idee. Het beschikbare budget, ±7800 euro is geïnvesteerd in een ontwerptekening, materialen, vervoer en verzorging van de vrijwilligers. Alle werkzaamheden zijn uitgevoerd door kinderen, leerkrachten en ouders onder schooltijd en op een aantal zaterdagen. De Wijkmilieuwerkplaats heeft uiteindelijk 250 uur projectbegeleiding in het kader van het programma duurzame wijk besteed.

In 2002 is het nieuwe schoolplein geopend. Omdat na schooltijd nu veel kinderen langer doorspelden en ouders bleven hangen, werd het plein levendiger en was er minder vandalisme. Onder de druk van de spelende kinderen echter was er na verloop van jaren sprake van slijtage aan beplanting en de gemetselde speelheuvel, het plein dreigde ten onder te gaan aan zijn succes. Het vergroende oppervlak bleek te klein te zijn voor het groeiende aantal leerlingen op school. 2015 is daarom de heuvel van een laag gietrubber voorzien. Deze vertoonde echter na korte tijd al eerste gaten, de noodzaak tot ingrijpende aanpassingen groeide.

Subsidieregeling Groen-blauwe Schoolpleinen Rotterdam 2019

In 2019 diende de school een aanvraag in bij de gemeente Rotterdam binnen het programma ‘Groenblauwe schoolpleinen’. Deze keer is het budget 40dzd euro, de school heeft ruime ervaring met de voordelen en voorwaarden van een succesvol groen schoolplein en zijn toe aan een grote vernieuwingsslag.

De school heeft in Jan van Schaik en Wouter van Santen twee ervaren Springzaadpartners gevonden en van de opdracht voor ontwerp en aanleg van een nieuwe groen-blauwe schoolplein voorzien. 

Jan en Wouter zijn na twee ontwerprondes met de school uitgekomen op een wadi over de lengte van het hele schoolplein. De wadi zou worden gevoed door twee afgekoppelde regenpijpen en een pomp die grondwater levert. De wadi werd extra spannend door boomstammen die er overheen gelegd zijn. Jan en Wouter mochten dit werk met een fijne groep mensen uitvoeren, waaronder ook SZpartner, Arend Niebuur, die veel houtwerk heeft verricht.

Alle elementen uit het oude ontwerp bleven bestaan maar kregen een meer uitgewerkte vorm en locatie en meer ruimte. De aarzeling over het behouden van ‘voldoende vierkante meters tegelplein’ is er anno 2020 niet meer. Veel materialen zijn voor de tweede keer hergebruikt. Er zit nu een ruime buitenklas in het plein, er is een grotere heuvel met meer groen, de hergebruikte glijbaan heeft een eigen plek samen met het duikelrek. Groen en wilgen wordt overal een waar het maar wil een kans gegeven. Als je de werkwijze van 20 jaar geleden vergelijkt met nu zie je een grote professionalisering in de aanleg (twee weken) en een bijna vanzelfsprekende acceptatie van een natuurlijk ingericht schoolplein door school, ouders en omgeving. Ouders staan glunderend te kijken als kinderen tot aan hun knieën het water in gaan. Ook de leerkrachten zijn enthousiast over de grote speelwaarde die het nieuwe speellandschap oplevert en tijdens de aanleg waren er louter positieve reacties van voorbijgangers.

Al tijdens de aanleg zien we kinderen samenwerken met dijkenbouw en stroomversnellingen, individueel tot spel komend als ze balanceren op de stammen en dwalend over de paadjes op de heuvel of juist rennen achter elkaar aan. Schelpen, modder, zand, takken, snippers, wortels, beestjes, blaadjes alles wordt verzameld, weggegooid, opgeraapt door een ander en weer op een andere manier bekeken dan gaat de bel… maar geen kind wil meer naar binnen.

Het plein heeft een nieuwe impuls gekregen en de kinderen gaan ermee aan de gang. Wat zal over 10 jaar de nieuwe slag worden? We zijn benieuwd. Eén ding is duidelijk: een groen schoolplein kan en moet blijven doorgroeien als het draagvlak van ouders en leerkrachten aanwezig blijft.

Sigrun Lobst en Jan van Schaik, 

Okt 2020 met dank aan directeur Joekjan Höweler,  Daltonschool De Margriet

In 2004 is een projectverslag geschreven over het vergroeningsproces van het schoolplein, hierin wordt het verloop van het pilotproject documenteert, dit verslag is hier te vinden.